Friday, November 6, 2020

હિસાબ રાખશું?

ગઈ કાલે મેં પોસ્ટ મૂકી હતી કે "જેમને સગવડ હોય તે થોડા દિવસ રોકાઈ જાવ તો ભાવ ટકી રહેશે." એનું કારણ માત્ર એટલું જ કે, ગયે વર્ષે કુલ 20.72 લાખ હેક્ટરમાં મગફળીનું વાવેતર થયું હતું, સરકારનો અંદાજ 56.64 લાખ ટન મગફળીના ઉત્પાદનનો હતો, પરંતુ સતત વરસાદને કારણે, ઘણા બધા વિસ્તારોમાં મગફળી સડી/બળી/કોવાઈ ગઈ તેથી સ્વાભાવિક જ ઉત્પાદન ઘટ્યું, વળી જે મગફળી પાકી તેની ગુણવત્તા પણ થોડી ઉતરતી રહેવાથી એમાંથી તેલ પણ ઓછું જ નીકળે તેથી તેલ-મિલરોને વધારે મગફળી પીલવી જ પડે પોતાનું ઉત્પાદન ટકાવી રાખવા માટે.

સામી બાજુ સોલ્વન્ટ એક્સટ્રેક્ટર્સ એસોસિએશનનો અંદાજ 35.45 લાખ ટન મગફળીના ઉત્પાદનનો છે.
જે વિગતો મળે છે તે પ્રમાણે:
* જામનગર જિલ્લામાં તામિલનાડુના 30 વેપારીઓ મોટાપાયે જી-9 મગફળીની ખરીદી કરી રહ્યા છે,
* આ ઉપરાંત બીજા વેપારીઓ છૂટક છૂટક સીધી ખરીદી કરતા હશે તેની વિગતો નથી,
* ચીને થોડાક જ મહિનાઓમાં 20 લાખ ટન સીંગતેલની આયાત કરી છે અને હજી વધારે કરશે એવી આશા છે,
* ગોંડલ માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 1,10,752 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 1,83,905 ટન મગફળીની આવક થઇ છે,
* રાજકોટ માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 30,846 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 1,17,100 ટન મગફળીની આવક થઇ છે,
* હળવદ માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 31,778 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 65,141 કવીન્ટલ
* જસદણ માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 13,535 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 57,680 કવીન્ટલ
* જામનગર માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 10,145 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 46,109 કવીન્ટલ
* અમરેલીમાં માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 2,140 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 35,494 કવીન્ટલ
* વિસાવદરમાં માર્કેટ યાર્ડમાં સપ્ટેમ્બર મહિનામાં 7,638 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 20,390 કવીન્ટલ
* જૂનાગઢમાં માર્કેટ યાર્ડમાં ઓક્ટોબર મહિનામાં 15,616 કવીન્ટલ
એટલે કે સપ્ટેમ્બરમાં 2,06, 384 અને ઓક્ટોબર મહિનામાં 5,95,435 કવીન્ટલ મળી કુલ 8,01,819 કવીન્ટલ મગફળી વેચાઈ ગઈ છે.
* ટેકાના ભાવે અત્યારસુધીમાં 1.94 લાખ કવીન્ટલ મગફળી ખરીદાઈ છે,
આમ બધી બાજુનો વિચાર કરતા લાગ્યું કે જો ખેડૂતો થોડી રાહ જોઈને, ધીરે ધીરે બજારમાં માલ વેચવા લાવે તો ભાવ ટકી શકે.

કેટલાક ખેડૂત મિત્રોએ કોમેન્ટ કરી કે પૈસાની જરૂર હોય તો શું કરવું??? વેચવી પડે.
મારી ભલામણ અને પ્રયત્ન છે કે ખેડૂતો પોતે થોડા સજાગ બને, પ્રોસેસિંગ કરે, પેકીંગ કરે, બજાર શોધે. સિન્ટેલમાં હવે રીફાઇન્ડ ને બદલે ફિલ્ટર સીંગતેલ તરફ લોકો વળવા મંડ્યા છે જે નાની ઘાણીથી પણ ગામેગામ કરી શકાય. સમય બદલાઈ રહ્યો છે, વ્યવસ્થા (મેનેજમેન્ટ) શીખવું અને કરવું જ પડશે. જે મિત્રોને પૈસાની આટલી બધી જરૂર ઉભી થતી હોય એમના માટે હું કહી શકું કે એ કાં તો ખેતીમાં આડેધડ ખર્ચ કરે છે, અથવા કેસીસીના પૈસા બીજા કામોમાં વાપરે છે. જે પૈસા ખેતી માટે મળ્યા એ જો સીઝનના અંત સુધી ખેતી માટે ના બચે તો, ખર્ચ વધારે પડતા છે અથવા એ પૈસા સામાજિક કામોમાં વાપર્યા એટલે મજૂરોને ચૂકવવા પૈસા નથી વધ્યા, આવું હોય તો ગરજ તો પડવાની જ.
એક સાદું ગણિત સમજો, કેસીસીના 1 લાખ રૂપિયા વગર વ્યાજે મળ્યા એ સામાજિક કામોમાં વાપર્યા, પછી ગરજને કારણે ઉત્પાદન માનો કે 100 મણ ગરજને કારણે 100 રૂપિયા નીચા ભાવે વેચ્યું તો ખોટ 100 x 100 = 10,000/- રૂપિયા થઈ એ 1,00,000 લાખ રૂપિયાનું વ્યાજ જ થયું એટલે એ લાખ રૂપિયાનો ખોટો ખર્ચ 10% વ્યાજે પડ્યો એમ જ ગણાય..આવી રીતે જ દેવું વધતું જાય જેના ચક્કરમાંથી નીકળવું અઘરું પડે.. માટે જ કહું છું:
ખેતીમાં હિસાબ રાખતા, ખોટ-નફો ગણતા ને વહીવટ કરતા ના શીખીએ તો દેવું વધતું જ જવાનું, કોઈ સરકાર કે ઈશ્વર કે અવતાર આવીને ઉદ્ધાર કરવાનો નથી જ. લાંબે ગાળે જમીન વેચીને ખોટ સરભર કરવાનો વખત આવે...!
પેઢી દર પેઢી અમે બિચારા/બાપડા/અભણ/ગરીબ ખેડુ, અમને શું ખબર પડે એવા રોદણાં તો ખેડૂતોને સમજણપૂર્વક ચાલાક લોકોએ શીખવાડ્યા છે જેથી એ વેચીને (ખોટને કારણે સસ્તે ભાવે) નીકળે તો એ જમીન અને પાણી ઉપર કબ્જો જમાવી શકાય... આપણને માફક આવ્યા એટલે એમની એ ચાલાકીમાં ફસાઈ ગયા ને હવે જ્યાં તક મળે ત્યાં ગરીબડા થઈને રોતા જ રહીએ છીએ. સમજો, સમય બદલાયો છે, હવે ગરીબ પર કોઈ દયા દાખવતું નથી, જે ખોંખારો ખાય એનાથી દુનિયા દબાય છે ને રસ્તો આપે છે..! ગરીબડા થઈને દયા જ માગવી છે કે શીખી, સમજી, અમલ કરીને ખોંખારો ખાવો છે...? પસંદગી આપણે જાતે કરવાની છે.
કોઈનું દિલ/લાગણી દુભાય તો માફ કરજો પરંતુ કડવી છતાં સાચી વાત કહેવી તો પડે, સારું સારું, મીઠું મીઠું, બધાને ગમે એવું બોલીને મારે નેતા નથી થવું.

- સાગર રબારી.

Sunday, April 19, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૧૦)


૧૦: ગામની રાજકીય તાકાત વધારીએ:

આપણામાંના ઘણા બધાએ પોતાના મતદાર કાર્ડ, આધાર કાર્ડ શહેરના બનાવી લીધા હશે, એનું નુકશાન જાણો છો? તમે ગામડાના હોવા છતાં, ગામડા અને ખેતી ઉપર સીધા કે આડકતરા નભતા હોવા છતાં ખેતી ઉપર નભતી વસ્તીમાં ઘટાડો નોધાયો, ગામની વસ્તી એટલી ઘટી. વસ્તી ઘટી એટલે ગામની ગ્રાન્ટ ઘટી, સગવડો ઘટી, સરકારે ખેતી માટે જે ફાળવવું જોઈએ તે ફાળવવામાંથી સરકાર છટકી! કારણ, ગામના મત ઘટતા આપણી રાજકીય તાકાત ઘટી. તમે જેને મત આપતા હો તેને આપો પરંતુ મતદાર તરીકે તો ગામમાં નોંધણી કરાવો, ગામના સરપંચ, તાલુકા-જીલ્લા પંચાયત, વિધાનસભા અને લોકસભામાં મત તો ગામડેથી જ આપો. ગામડે મતદાર બનવાથી દરેક ઘરમાં ૪-૫-૬ મતદાર હોય તો ખોરડાની રાજકીય તાકાત વધશે તો ગામની રાજકીય તાકાત આપોઆપ વધશે. તમારું રાજકીય વજન વધશે, તમારી વાત સંભાળશે, તમારા કામો થશે અને ગામ સમગ્રને લાભ થશે જ. સાથે સાથે, દર વખતે ગામમાં આવશો એટલે તમારો ને તમારા સંતાનોનો વતનની માટી સાથેની લાગણીનો તંતુ વધારે મજબુત થશે. વધેલી રાજકીય તાકાતનો ઉપયોગ ગામડાની માળખાકીય સગવડો વધારવામાં, ખેતી અને પશુપાલનને નફાકારક બનાવવામાં કરો.
રાજકીય પક્ષોને ફરજ પાડો કે જુદી-જુદી સરકારી યોજનાઓ અંતર્ગત ગામની જરૂરિયાત મુજબ ગામમાં;
૧.      પાણી સંગ્રહ માટે ગામ તળાવ ઊંડુ કરાવે, ના હોય તો પડતર જમીનમાં નવું તળાવ બનાવે,
૨.      ગામમાં જરૂરિયાત મુજબ ગોડાઉન અને કોલ્ડ સ્ટોરેજ બનાવે,
૩.      ગામના પાકો અનુસારના નાના ઉદ્યોગો લાવે, (મોટા કોર્પોરેટ ઉદ્યોગોની શાખાઓ હરગીજ ના લાવવા દેવા. મોટા ઉદ્યોગ-ગૃહો તો ખેતી આધારિત ઉદ્યોગોમાં આવવા આતુર જ છે, એમને તો ગામની આપની આજીવિકા પગ પેસારો ના જ કરવા દેશો.)
૪.      ગામનું પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્ર આધુનિક કરે, એમાં ડોક્ટર-નર્સની ૨૪ કલાકની હાજરી પાક્કી કરે,
૫.      ગામની આંગણવાડી, પ્રાથમિક શાળા અને મોટું ગામ હોય ત્યાં હાઇસ્કુલ, એમાં પૂરો સ્ટાફ હોય, ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ આપે, અને ગામ તરીકે એની દેખરેખની જવાબદારી વહેંચી લો. શિક્ષણ જ સમૃદ્ધિનો પાયો છે.
૬.      ગામમાં શક્ય હોય તો પાક-આધારિત ઉદ્યોગો માટેના ટેકનીકલ શિક્ષણની વ્યવસ્થા ઉભી કરાવો,
૭.      બેંકની શાખા અથવા ઓછામાં ઓછું એ.ટી.એમ. લાવવાની વ્યવસ્થા કરાવો.

ગામમાં આટલું ઉબલબ્ધ હોય તો વિચારો કે શહેર અને ગામમાં શું ફરક રહ્યો? આટલું કરવાથી, સરવાળે પ્રકૃતિ આધારિત, સર્વસમાવેશક, ટકાઉ વિકાસ થશે જે આપણા સહુના હિતમાં હશે. આ આફતમાંથી કાયમી ઉકેલ તરફ જઈએ, વતનની માટીને કાયમી આઝાદ, આબાદ કરવાની દિશામાં આગળ વધીએ.
હા, ગાયમાતાની પૂજા તો કરીએ છીએ પરંતુ એના માટે વરસો પહેલા ફાળવાયેલા, ગૌચરની સ્થિતિ ગામમાં કેવી છે એ ક્યારેય જોયું/વિચાર્યું છે? ફુરસદ છે તો જરા જોજો, વિચારજો, એને કેમ સુધારી શકાય. જો ગામના ગૌચરમાં રસ લેશો તો ખેતરોમાં રખડતા હરાયા ઢોર, નીલગાય અને ભૂંડના ત્રાસથી રાતોના ઉજાગરા કરવા પડે છે એમાં ગામડે રહેતાં માવતરને રાહત થશે. એ બધા ‘હરાયા’ ગૌચરમાં નભી જશે. ગામની હવા ચોખ્ખી એ ગૌચર જ રાખશે ને પાણી સંઘરસે એ નફામાં. ગૌચર માટે સરકારની અનેક યોજનાઓ છે એનો લાભ તમારી પંચાયતના માધ્યમથી લો, પંચાયતમાં આવતી ગ્રાન્ટોના વપરાશમાં રસ લો, ગામમાં પરિવર્તન આવતા વાર નહી જ લાગે.
‘ગરજ મટી કે વૈધ વેરી’ જેવું, શહેરમાં થોડી ચહલ-પહલ શરુ થઇ કે, ‘ગામડે તો કંઈ નથી’ કહીને પાછા શહેરની વાટ પકડવા જેટલા મતલબી તો નહી બનીએ ને?
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
સંપૂર્ણ.

સાથીઓ,
લોક ડાઉનમાં પુરા ૧૦ દિવસ સહન કરવા બદલ આપ સહુનો ખુબ ખુબ આભાર. આખી પીડીએફ આવતી કાલે મોકલી આપીશું જેથી તમારે સાથે વાંચવી હોય, કોઈને મોકલવી હોય તો અનુકુળ રહે.
કોઈને ક્યાય છાપવું હોય તો અમે કોઈ કોપીરાઈટ રાખતા નથી, સમાજનું છે ને સમાજને અર્પણ. માત્ર જાણ કરશો, છાપ્યા કોપી મોકલશો તો આનંદ થશે.
-     લેખકો

Friday, April 17, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૯)


આભાસી ‘વિકાસ’ની વાસ્તવિકતા:

આપણને રાત-દિવસ જે નશામાં રખાયા એ ‘વિકાસ’ની વાસ્તવિકતા શું છે એ જરા સરકારી આંકડાઓથી ચકાસીએ. આંકડા નીતિ આયોગના છે એટલે કોઈની લાગણી દુભાય તો સાથે લીંક આપેલી છે એ ખોલીને ચેક કરી લેવા, નાહક મૂંઝાવું નહી. ‘વિકાસ’ નો મૂળ પાયો એટલે શિક્ષણ, આરોગ્ય અને રોજગાર. લાંબી વાત ના કરીએ તો, આટલા વરસો એકધારી વિકાસની વાતો સાંભળી, પરંતુ વાસ્તવિકતા જોઈએ તો-
૧.   ખેડૂતોની આવકની દ્રષ્ટીએ ગુજરાત આખા દેશમાં ૯મા નંબરે ઉભું છે. ગુજરાતના ખેડૂત પરિવારની માસિક આવક ૩૫૭૩/- રૂપિયા છે.
ગુજરાત કરતા આગળ હોય એવા રાજ્યો છે: પંજાબ- ૧૬૩૪૯/- રૂપિયા, હરિયાણા-૧૦૯૧૬/- રૂપિયા, કર્નાટક- ૫૧૨૯/- રૂપિયા; આસામ-૪૪૦૯/- રૂપિયા; તેલંગાણા- ૪૩૯૯/- રૂપિયા, મધ્યપ્રદેશ – ૪૨૫૪/- રૂપિયા, મહારાષ્ટ્ર – ૪૦૨૧/- રૂપિયા અને કેરલ – ૩૬૦૨/- રૂપિયા.
દોસ્તો, આપને મહાન વેપારી પ્રજા છીએ એટલે ખેતીની આવકની ચિંતા નહી કરતા. પરંતુ જેમને ખેતી સિવાય બીજી કોઈ આવક નથી એવા પરિવારોની શું દશા આપના ‘વિકાસે’ કરી છે એ તો જરા વિચારો!
૨.      ગુજરાત દેશમાં, રૂપિયા ૧૯૯૪૬૩/- સાથે વાર્ષિક માથાદીઠ ઉત્પાદન (આવક)માં ૧૦માં નંબરે છે. ગુજરાત કરતા આગળના ક્રમે ગોવા- ૪૬૧૯૪૬/- રૂપિયા, દિલ્હી ૩૬૨૭૯૦/- રૂપિયા, સિક્કિમ ૩૫૯૭૯૮/- રૂપિયા, ચંડીગઢ ૩૩૩૬૬૭/- રૂપિયા, હરિયાણા ૨૨૫૧૧૦/- રૂપિયા, પુડુચેરી ૨૨૨૧૧૪/- રૂપિયા, કર્નાટક ૨૦૫૮૧૩/- રૂપિયા, કેરલ ૨૦૩૦૯૩/- રૂપિયા, ઉત્તરાખંડ ૨૦૨૨૮૪/- રૂપિયા સાથે ગુજરાત કરતા આગળ છે. (સોર્સ: http://statisticstimes.com/economy/gdp-capita-of-indian-states.php આંકડા ૨૦૧૭-૧૮ના લીધા છે. કારણ, બીજા રાજ્યોના આંકડા તો છે પરંતુ “વિકસિત ગુજરાત”ના ૨૦૧૮-૧૯ના આંકડા મુકવાનો સમય રાજ્યને મળ્યો નથી, કારણ, બધી મશીનરી રાજ્યના વિકાસમાં રોકાયેલી છે!!!)
૩.    શિક્ષણની દ્રષ્ટીએ દેશના મોટા રાજ્યોમાં કેરલ, રાજસ્થાન, કર્નાટક અને આંધ્રપ્રદેશ પછી ગુજરાત ૪થા નંબરે ઉભુ છે. (Read more at:
http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/72284769.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst)
૪.  આરોગ્યની બાબતમાં કેરળ, આંધ્રપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્ર પછી ગુજરાત ૪થા નંબરે છે. (https://www.indiatoday.in/india/story/niti-aayog-helth-index-list-states-union-territories-kerala-tops-1556163-2019-06-26)
૫.     ગુજરાતમાં બેરોજગારીનો દર, માર્ચ ૨૦૨૦માં ૬.૭% છે. 
૬.     માથાદીઠ રાજ્ય સકલ ઉત્પાદન સ્ટેટ જીડીપી માં ગુજરાત દેશના પહેલા ૫ રાજ્યોમાં પણ નથી!! (https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/per-capita-income-of-indian-states-1468997157-1)
૭.      હાલની કોરોનાની વાત કરીએ તો ૧૧.૨૫ વાગ્યાના ‘ફર્સ્ટ પોસ્ટ’ના અહેવાલ પ્રમાણે ગુજરાતમાં ૧૨૭૨ દર્દીઓ નોધાયા તે પૈકી ૪૮નુ અવસાન થયું. ટકાવારીમાં મૃત્યુ દર ૩.૭૭% થાય, જે રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતા વધારે છે. કારણ, આપને વિકસિત રાજ્ય છીએ. (સોર્સ: https://www.firstpost.com/health/coronavirus-outbreak-live-updates-covid-19-india-death-cases-lockdown-latest-news-today-delhi-maharashtra-2-8272301.html)
જો શિક્ષણમાં આગળ નથી, આરોગ્યમાં આગળ નથી, રોજગારીમાં આગળ નથી અને માથાદીઠ જીડીપીમાં આગળ નથી, નહેરની સિંચાઈમાં વિકાસ નથી કર્યો તો સાદો સીધો સવાલ એટલો જ છે કે આપણે વિકાસ શેમાં કર્યો? પરંતુ, આપણાથી તો એવું વિચારાય જ નહી ને! કારણ, આપણે તો ‘મહાન વેપારી પ્રજા’ છીએ ને! સમય પાકી ગયો છે ‘મહાનતા’ અને ‘વિકાસ’ના નશામાંથી નીકળીને વાસ્તવિકતા સ્વીકારવાનો. યોગ્ય સવાલો પૂછવાનો, સત્તા પાસે જવાબ માગવાનો. ટકાઉ અને સાચો વાસ્તવિક વિકાસ કરવાનો, જેમાં દરેક હાથને કામ મળે, ને સ્વમાનભર્યું જીવન, સમૃદ્ધ ખેતી હોય, બાળકોને શિક્ષણ મળે, બીમારને સારી સારવાર મળે, સરકારી, ખાનગી નહી!! સમજ્યા વગરના ધર્મ અને ખબર વગરના વિકાસે ગુજરાતને બરબાદી સિવાય કંઈ નથી આપ્યું. વાઈબ્રન્ટના તાયાફામાં લુંટતા ગુજરાતના જમીન-જંગલ-પાણી-ખનીજોને બચાવવા માથનારાઓને ‘વિકાસ વિરોધી’ કહી કહી ઘણા વગોવ્યા. હવે, સમય છે જરા વિચારવાનો, તમે કોનો સાથે અત્યાર સુધી આપ્યો અને આગળ કોનો સાથ આપવો છે? હજી સમય છે ચેતી જવાનો, સમાજ અને રાજ્યને ‘સંભાળી’ લેવાનો. જાગીશું? ચેતી જઈશું? સાચા વિકાસને સમજીશું? કે, હજી જ્ઞાતિ-ધર્મ-વિકાસના આભાસી નશામાં જ જીવવું છે?
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા

વધુ આવતી કાલે...

Thursday, April 16, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૮)

૮: સહકારી ખેતી એક ઉપાય:

આવનારા દિવસો જુદા જુદા વ્યવસાયોમાં રોકાયેલા ઉત્પાદકોની પ્રોડ્યુસર્સ કંપનીઓ, એફ.પી.ઓ., સહકારી મંડળીઓનો છે. જેમની પાસે જમીન ઓછી હોય કે માણસ ઓછા પડતા હોય તે ભેગા મળીને સહકારી ખેતી શરુ કરી શકે, એમાં જમીનની માલિકી પોતાની અકબંધ રહે છે. સામટી ૨૦૦-૫૦૦ વીઘા જમીનમાં વૈજ્ઞાનિક ઢબે, મોટા પાયે ખેતી કરી શકાય. એને આધારિત પાકો માલ બનાવવાની નાની મશીનરી વસાવી શકાય, પોતે જ પેકિંગ અને માર્કેટિંગ દ્વારા નવા રોજગાર ઉભા કરી શકાય. દુનિયાની મોટામાં મોટી કંપનીઓ ખેત-ઉત્પાદનોના વેપારમાં જ છે અને મબલક કમાય છે. ખેતી નફાકારક હતી, છે અને હમેશા રહેશે. ખેતી કરતા આવડે તો નફાકારક જ છે, ના આવડે તો જ ખેતી ફજેતી છે. યુવાનો માટે હવે ખેતી-પશુપાલન સિવાય કોઈ ભવિષ્ય નથી જ નથી એ આવનારો સમય સિદ્ધ કરી આપશે. આપણે જેટલા વહેલા જાગીને ખેતી અને ખેતી આધારિત ઉદ્યોગો જાતે વિકસાવવા માંડશું એટલા સમય કરતા આગળ રહીશું. સમય કરતા આગળ ચાલનારા જ હમેશા સુખી થતા હોય છે. એટલે, જો જમીન ઓછી પડતી હોય તો સહકારી ખેતી તરફ વળો.
વડીલોનો વારસો, બચત સાચવો:
ગામમાં ‘પાણી નથી’, ‘કંઈ પાકતું નથી’ એમ કહીને ગામડે જમીન વેચનારાને મુળે તો શહેરમાં ટકવા માટે પૈસાની જરૂર હોય છે. એટલે, ખોટેખોટા બહાના બનાવતા હોય છે કે પાકતું નથી, અરે ભાઈ, પાકતું નથી તો એ સામે ક્યાં તારી પાસે ખાવા કે પહેરવા કપડા માંગે છે, બિચારી મૂંગી મૂંગી પડી છે ને મૂંગા પશુઓ માટે ઘાસ તો ઉગાડે છે ને? તારું નહી તો કોકનું પેટ તો ભરે છે ને? છાનોમાનો કે’ ને કે રૂપિયા ખૂટ્યા છે, આવક ઘટી છે એટલે હવે વડીલોનો વારસો વેચીને વટ મારવો છે!
આપણે સરકાર પાસે એમની ખુરશી નથી માગવાની, જે ૫ જરૂરતો – નિશાળ-દવાખાનું-સિંચાઈ-સંરક્ષણ-રોજગાર માંગીએ છીએ એ આપવા માટે તો સરકાર બનાવીએ છીએ, નહિતર સરકારનું કામ શું છે? અને એના માટે એ જેટલું શહેરો ને ઉદ્યોગોને આપે છે એટલું તો જોઇશે પણ નહિ. ઉદ્યોગો અને શહેરોને આપે છે એના કરતા ગણી ઓછી રકમમાં તો ગુજરાતના દરેક ગામને સારામાં સારી શાળા, પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્ર, સિંચાઈ અને ખેતી આધારિત ઉદ્યોગોમાં રોજગારી આપી જ શકાય છે. એટલા માટે તો, આપણો જે હક છે તે “બજેટમાં ૫૦%” માંગીએ છીએ, ખેતીની માળખાકીય સગવડો માંગીએ છીએ.
જમીનનું તો એવું છે કે આજે ગમે તેટલા ઊંચા ભાવે વેચો તો પણ બે વરસ પછી સસ્તામાં વેચી દીધાનો પસ્તાવો થાય જ. કારણ, રોજે રોજ ઉપયોગી જમીન ઘટતી જાય છે. વિસ્તરતા શહેરો, પહોળા થતા રોડ-રસ્તા, નવી નવી રેલ લાઈનો, ખોદાતી ખાણો, આગળ વધતો, ને કિનારો ધોતો દરિયો, રોજની હજારો હજારો હેક્ટર જમીન આપણને ખબરેય ના પડે એમ ઘટતી જાય છે, એની સામે વસ્તી અને વસ્તીની જરુરીઆતો વધતી જાય છે. એટલે જમીનના ભાવો તો વધવાના જ. તમારા દાદાને જયારે જમીન વારસામાં મળી હશે ત્યારે એ માંડ ૧૦૦-૧૫૦ રૂપિયાનો વીઘો હશે, તમારા બાપુજીને મળી ત્યારે  ૮-૧૦ હજારનો વીઘો હશે, તમને મળી ત્યારે એ લાખોનો વીઘો છે અને તમારા દીકરાને મળશે ત્યારે કરોડોનો વીઘો હશે. જીવનમાં ભલે બીજું કંઈ ના કમાવો, ના બચાઓ, વારસાના વીઘા બચાવશો તો પણ કરોડો-અબજો સંતાનોને વારસામાં આપશો, વેચસો તો સંતાનો દેવાળિયા માવતર તરકે વગોવશે. પસંદ કરી લો, સંતાનો કેવી રીતે યાદ કરે એમ ઈચ્છો છો? આપણને વારસામા જે મળ્યું એ આપણા સંતાનોનું છે, આપણે એના ટ્રસ્ટી માત્ર છીએ, વેચીને વટ મારવા માટે નથી. શહેરમાં નાનું ખોરડું ખરીદવા માટે વતનની માટી ના વેચશો દોસ્તો. પેટ તો કુતરાનું ય ભરાય જ છે! પેલી કહેવત તો સાંભળી જ હશે, ‘ઊંટને મોત નજીક આવે એટલે મોઢું મારવાડ તરફ ફેરવે.’ આ કહેવત પ્રાણીની વતન તરફની લાગણી દર્શાવવા માટે છે, આપણે તો માણસ છીએ. ગામનું ઘર ને સીમનું ખેતર આવનારી પેઢીઓની શાસ્વત સલામતી છે. આજે આપણે ઉચાળા લઈને ગામડે આવ્યા એમ ક્યારેક માની લો કે સંતાનોને શહેરે ઉચાળા ભરાવ્યા તો ક્યાં જશે? થોડો ભવિષ્યનો વિચાર કરશો?
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
વધુ આવતી કાલે...

Wednesday, April 15, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૭)


પરંપરાગત વ્યવસાયો અને  રોજગાર:


દુનિયાના સૌથી જુના કોઈ વ્યવસાય હોય જેમાં માણસને રોજગારી મળ્યો હોય તો એ છે ખેતી, પશુપાલન, જંગલ પેદાશો અને માછીમારી. પહેલી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ આવી એમાં મશીન માણસને કામમાં મદદરૂપ થયું, માણસનો શ્રમ મશીને હળવો કર્યો. એ પછી ક્રમશઃ મશીન સ્વચાલિત (ઓટોમેટીક) થવા માંડ્યા. મશીનનું સ્વચાલિત થવું એ રોજગારની દ્રષ્ટીએ માણસ માટે પડતીની શરૂઆત હતી. એ પછી કૃત્રિમ બુદ્ધિ Artificial intelligence)ની શોધ થઇ. મશીન અને કૃત્રિમ-બુદ્ધિના મિલનથી માણસ માટે રોજગારીની તકો ઘટવાની શરુઆત થઇ. દા.ત. ડ્રાઈવર વગરની બસ અને કાર ચાલવી, ડ્રોનથી માલ ઘર સુધી પહોચાડવો, કારખાનાઓમાં રોબોટનો વધતો ઉપયોગ, ઓનલાઈન વેપાર, ઓનલાઈન મેડીકલ અને કાનૂની સલાહ, અરે આઈટી ઇન્ડસ્ટ્રીમાં આઈટી એન્જીનીયરો માટે પણ બેરોજગાર થવાની નોબત આવવા માંડી. ભવિષ્યમાં આવનારી આ મોટી આફતોને ધ્યાનમાં રાખી થોડા વખત પહેલા વિશ્વ બેન્કે દુનિયાના દેશોમાં આવનારા વરસોમાં બે-રોજગારીનો દર શું હશે તેનો એક અભ્યાસ કરાવ્યો. જુદા જુદા દેશોમાં ઓટોમેશન અને  Artificial intelligenceને કારણે બેરોગરીના જુદા જુદા દરો ધ્યાનમાં આવ્યા. ભારત માટે એ અભ્યાસનું તારણ આવ્યું કે, આવનારા વર્ષોમાં, મશીનો અને કૃત્રિમ બુદ્ધિના વધતા વપરાશના કારણે ભારતમાં ૬૬% લોકો બે-રોજગાર હશે. એટલે કે, ૧૦૦માં ૬૬ બેરોજગાર!! આ વાત એકલી નોકરીની નથી, મોટા ઉદ્યોગગૃહો જેમ જેમ નાના વેપાર-ધંધાઓમાં આવતા જાય છે, દા.ત. મોટા મોટા શોપિંગ મોલ, ઘેર બેઠા પાર્સલથી સામાન પહોચાડતી વિશાળકાય કંપનીઓ, કારખાનાઓમાં રોબોટ અને સર્વિસ ક્ષેત્રમાં કૃત્રિમ બુદ્ધિનો વપરાશ વધતો જાય છે તે નાના ધંધા અને નોકરીઓને ખાઈ જશે, ૧૦૦માંથી ૬૬ ને નવરા કરી દેશે. જો આમ થાય તો દેશની સ્થિતિ કેવી થાય? એમાંથી ઉગારવાનો આરો શું? વિશ્વબેન્કના અભ્યાસ પછીની ચિંતામાંથી ઉપાયો શોધવાની જે કસરત થઇ તેના તારણરૂપે વિશ્વબેંક પોતે (જે પહેલા વિકાસ કરવા માટે ઉદ્યોગો સ્થાપવાની, મૂડી રોકાણ કરવાની, જીડીપી વધારવાની, જમીનો સંપાદન કરવાની સલાહ આપતી હતી!!) તે હવે સલાહ આપે છે કે જી.ડી.પી., વિકાસ ભૂલી જાવ. કોઈ પણ સરકાર હોય, હવે દુનિયા સામે સૌથી મોટો પ્રશ્ન લોકોને રોજગાર આપવાનો, ખાલી (નવરા) હાથોને કામ આપવાનો છે.ઉદ્યોગોમાંથી નોકરીઓ ઉગવાની નથી. હવે ધંધા રોજગાર માટે દુનિયાના સૌથી જુના, પરંપરાગત ધંધા ખેતી, પશુપાલન, માછીમારી અને જંગલો માં મૂડી રોકાણ કરો, લોકોને કામ એમાંથી મળશે.
ધરતીનો છેડો ઘર જેવી વાત છે, વિકાસ માટે ઔદ્યોગીકરણની સલાહ આપી આપીને જમીન-પાણી-ખનીજો પડાવી લીધા, એમની સલાહ માનીને આપણે વિકાસ પાછળ દોટ મૂકી હતી. એની જ સલાહ માનીને જ ગામડા બરબાદ કર્યા. હવે પાછા ગામડે જવાનો વારો આવ્યો! સવારનો ભૂલ્યો સાંજે ઘેર પાછો આવે તો એ ભૂલ્યો નથી કહેવાતો, એમ જ સમયસર પાછા વળી જઈએ. આપણા ગામના પાક પ્રમાણે એમાંથી પાકો માલ બનાવવા માટેના ખેતી આધારિત ઉદ્યોગો, સહકારી મંડળી કે ઉત્પાદક કંપની બનાવીને ઉભા કરીએ. આપણી ખેત ઉપજના વધારે ભાવ ઉપજશે, જેની પાસે જમીન નથી કે ઓછી છે તેમને રોજગાર આપી શકાશે. આપણી ખેત ઉપજ કાચી વેચવાને બદલે તૈયાર ઉત્પાદન, પેકિંગ કરીને વેચીએ, ખેતરથી ગ્રાહક સુધીની શ્રુંખલા (ચેઈન) ઉભી કરીએ. ગામથી બહાર શહેર, બીજા રાજ્યો અને વિદેશમાં નિકાસ કરીએ, ખુબ તગડો નફો થશે, આજે જેના ૫/- રૂપિયે કિલો ઉપજાવતા ફાંફા પડે છે એના ૧૦૦/- રૂપિયા ઉપજશે.
જે કામ વેપારી કરી શકે એ કામ ખેડૂતના ભણેલા દીકરા/દીકરી કેમ ના કરી શકે? આપણે શહેરમાં જઈને નાની નાની દુકાનો કે નાના કારખાના કરવાનું વિચારીએ છીએ, ખેતીની મૂડી એમાં નાખીએ છીએ, તો ગામમાં શહેર કરતા મોટો ખેતી-પશુપાલન આધારિત ઉદ્યોગ કેમ ના ચલાવી શકીએ? સવાલ માનસિકતાનો છે, તક નો નહિ. આપણ મનમાં શહેર પ્રત્યે એક અહોભાવ છે, શહેરના લોકો એટલે સુધારેલા, હોંશિયાર અને સુખી અને ગામડાના લોકો એટલે અભણ, ઓછી બુદ્ધિ, ગરીબ એવો ભ્રમ આપના મનમાં છે! શહેર એટલે સગવડો અને ગામડું એટલે અગવડો એવું સ્વીકારી લીધું છે. શહેરમાં જે છે એ જ સગવડો મારા ગામને સરકાર કેમ ના આપે એવો સવાલ કડી આપણા મનમાં ઉભો જ નથી થતો. આને જ ગુલામીની માનસિકતા કહેવાય છે, પોતાના વિષે હીનભાવ અને બીજા પ્રત્યે બિનજરૂરી અહોભાવ એ જ ગુલામ માનસિકતા..!
આપણે ભૂલી ગયા છીએ કે આજે માનવ સમાજ જ્યાં ઉભો છે એના પાયામાં ગામડું અને ખેતી છે. ભલે ચંદ્ર કે મંગળ પર પહોંચ્યા, એનો પાયો ગામડું અને ગામડિયા લોકો છે! આઝાદી આંદોલનના કેટલા નેતાઓ શહેરમાં જન્મ્યા અને ભણ્યા હતા? આજે શહેરોમાં જે મોટા ડોકટરો, એન્જીનીયરો, બિલ્ડરો, ઉદ્યોગપતિઓ છે, રાજનેતાઓ, મોટાભાગના આઈ.એ.એસ. કે આઈ.પી.એસ. અધિકારીઓનું મૂળ ગામડું છે, એમનો જન્મ અને ભણતર થયા છે ગામડામાં. તટસ્થ તપાસ કરો મારી વાત સાચી લાગશે. જેનામાં  ક્ષમતા છે એને મર્યાદાઓ બાંધી નથી શક્તિ. એ શહેરોમાં કેમ ગયા, શહેરોમાં જે હતું એ ગામડા સુધી કેમ ના લાવી શક્યા? એના મૂળમાં ગામડા પ્રત્યેનો છૂપો હીનભાવ અને શહેર પ્રત્યેનો અહોભાવ પડેલો છે એટલે શહેરની સુવિધાઓને પોતાના ગામ સુધી ખેંચી લાવવાના બદલે પોતે શહેર તરફ ખેંચાઈ ગયા. આ ઉછીની બુદ્ધી ને આવડતના બળે શહેરો વધારે ને વધારે મજબુત થતા ગયા ને ગામડાને ચૂસતા ગયા. શહેરોની આબાદી/સમૃદ્ધિ ગામડાના પરસેવા ને લોહીને આભારી છે એમ કહો તો ખોટું નહી! આવા આવડત/ક્ષમતાવાળા લોકો માટે વતનની માટીનું ઋણ ચુકવવાની આ તક છે, ઘણાએ ચુકવવાની કોશિશ કરી છે, જે બાકી છે એ કરે તો ગામડામાં રોજગાર કે સમૃદ્ધિનો કોઈ પર નહી રહે.
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
વધુ આવતી કાલે...

Tuesday, April 14, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૬)


ખેતી ખરેખર ખોટનો વેપાર છે?

‘ખેતી ખોટનો વેપાર છે’, ‘ખેતી સબસીડી ઉપર જીવે છે.’ આવું બોલવાની આજકાલ ફેશન થઇ ગઈ છે. આવું બોલતા કોઈને સાંભળું ત્યારે એક ગામઠી કહેવત યાદ આવી જાય છે; “મોર કળા કરે ત્યારે રૂપાળો તો આગળથી દેખાય, પાછળથી જોનારને તો ઉઘાડો જ દેખાય.” આ કહેવત જે લોકો જાણ્યા-સમજ્યા વગર, અભ્યાસ કર્યા વગર અભિપ્રાય આપતા હોય એમને બિલકુલ બંધ બેસતી છે. એમની વાતો એમની બુદ્ધિ ને સમજણનું સ્તર ખુલ્લું કરતી હોય છે!! પરંતુ, ખરેખર ખેતી ખોટનો વેપાર અને ખેતી સબસીડી ઉપર જીવે છે, એ વાત સાચી છે? ના, હરગીજ નહી.
ખેતી ખોટનો વેપાર?: ખેતી જો ખરેખર ખોટનો વેપાર હોય તો દુનિયાની મોટી મોટી કંપનીઓ ખેતી-ઉપજના ધંધામાં શા માટે પડે? લેટીન અમેરિકા અને દક્ષીણ આફ્રિકાના દેશોમાં હજારો હેક્ટર ખેતીની જમીન શા માટે રાખે? કારણ, ખેતી નફાનો ધંધો છે અને કાયમ નફાનો ધંધો રહેવાનો છે. ખેડૂતને ખોટ એટલા માટે જાય છે કે એ મહેનત કરી ને સીધો એપીએમસીના વેપારીના ઓટલે ઢગલો કરી આવે છે, પોતે બજાર શોધતો નથી, કંપનીઓ નફો એટલા માટે કરે છે કે ખેડૂતે પકવેલો માલ એ ગ્રાહક સુધી પહોચાડે છે અને વચ્ચેનો નફો રળે છે. અથવા એમને જ્યાં કોન્ટ્રાકટથી ખેતી કરવી હોય કે જમીન રાખી હોય એનું ઉત્પાદન એ પોતે બજાર શોધીને ગ્રાહકના હાથમા મુકે છે. કારણ, એની પાસે મૂડી છે એના બળે એ ઉત્પાદનની સાફ-સફાઈ, એમાં મુલ્ય-વૃદ્ધિ અને આકર્ષક પેકિંગ, માલ સાચવવા માટે મોટા ગોડાઉન અને કોલ્ડ સ્ટોરેજ જેવી માળખાકીય સગવડો છે. ખેડૂત પાસે મૂડી અને માળખાકીય સગવડોનો અભાવ છે. ખેતી અને ખેડૂત માટે જરૂરી માળખાકીય સગવડો આપવાની જવાબદારી સરકારોની હતી પરંતુ, ખેડૂતોએ કયારેય સરકારો પાસે માળખાકીય સગવડો માગી નહી અને સરકારો ને તો એ જ જોઈતું હતું. તમે રમતનાં સાધનો માટે, માતાના મઢ માટે. સમાજની વાડી માટે પૈસા માગો તો આપશે. પરંતુ, ખેત ઉપજનો પાકો માલ બનાવવાની મશીનરી માટે પૈસા માગો તો નહિ આપે! કારણ? કારણ એટલું જ કે તો પછી તમે જમીન વેચો નહી. તમારી જમીન વેચાવવા માટે જ તો સિંચાઈની સગવડો નથી વધારતા, પાક-વીમાના પૈસા નથી ચુક્વાતા, ઉપજના ભાવ નથી અપાવતા!! ખેતીને સરકારોએ ખોટનો વેપાર જાણી-જોઇને બનાવ્યો છે. તમે થાકો-હારો ને જમીન વેચો તો કંપનીઓને હજારો એકર જમીન મળે. થોડી તપાસ જાતે કરો, વાઈબ્રન્ટ ગુજરાતમાં કરોડો રૂપિયાના મૂડી-રોકાણો જાહેર કરી પાણીના ભાવે સરકાર પાસેથી હજારો એકર જમીન લેનારા ઉદ્યોગોએ કેટલા એકરમાં કારખાના બનાવ્યા, કેટલા લોકોને રોજગાર આપ્યો અને કેટલા એકરમાં ખેતી કરવા માંડ્યા? ગુજરાતના મોટા ખેડૂતો કોણ છે એની તપાસ કરી જોજો. જો ખેતી ખોટનો ધંધો હોય તો એ બધા કારખાનાઓને નામે ખેતી કેમ કરવા માંડ્યા? નેતાઓના ભાષણના ભરોશે ના રહેશો, જરા જાત-તપાસ પણ કરતા રહો.
ખેતી સબસીડી ઉપર જીવે છે?: આવું કહેવાવાળાઓ ક્યારેય રાજ્ય કે કેન્દ્ર સરકારના બજેટનો અભ્યાસ કરીને બોલે છે? ના. માત્ર જેના ટુકડા ઉપર જીવે છે એની વાત વહેતી કરે છે. માત્ર એક સાદી વાત સમજી લો. કોઈ પણ બજેટમાં ખેતી અને સંલગ્ન સેવાઓ માટે કેટલી રકમ ફાળવી અને એમાં કેટલા લોકોને રોજગારી મળે છે એનો ભાગાકાર કરી લો. સામી બાજુએ, ઉદ્યોગોને કેટલી રકમ સીધી ફાળવાઈ, કેટલી વેરા રાહતો અપાઈ, જમીન-પાણી-વીજળીમાં-આયાત-નિકાસમાં કેટલી રહતો અપાઈ તેનો સરવાળો કરો અને ઉદ્યોગોમાં રોજગાર મેળવનારા લોકો વડે ભાગાકાર કરી લો. બંને રકમ જોઈ લો, માથાદીઠ કોને વધારે સબસીડી અપાય છે? દરેક બજેટને ખેતી અને ગામડાલક્ષી એટલા માટે કહેવાય છે કે ખેડૂતો અને ગામડાના મત ચૂંટણી વખતે લેવાના છે. બાકી, મોટેભાગે કેન્દ્રના બજેટના ૨%ની આસપાસની રકમ ખેતી માટે ફાળવાય છે અને ગુજરાતના બજેટની ૪.૫%ની આસપાસની રકમ ખેતી માટે ફાળવાય છે. હા, યાદ રાખો, ખેતીમાં ૬૫% વસ્તી રોકાયેલી છે એને ૨ અને ૪ % રકમ ફાળવી ને બજેટને ખેતી અને ગામડાલક્ષી કહેવાની સાથે સાથે સબસીડી ઉપર જીવતા હોવાની ગાળ અપાય છે. અને, આપણે ભોળાભાવે માની લઈએ છીએ! ખરેખર તો ઉદ્યોગો અને શહેરો ખેતી અને ગામડાના ટુકડા ઉપર નભે છે, ખેતી કોઈના ટુકડા ઉપર નભતી નથી.
વારંવાર કહીએ છીએ કે, ‘શહેર ગામડાને નથી નભાવતા, ગામડા શહેરને નભાવે છે.’ ‘શહેરની મૂડી ગામડાની ખેતીમાં નથી રોકાતી, ગામડાની ખેતી-પશુપાલનની મુડીથી શહેરમાં ઘર, દુકાન, વાહન ખરીદાયએવા દાખલા વધારે છે! ગામડાની મૂડી શહેરના બજારોમાં તેજી-મંદી લાવે છે. એકલા શહેરની કમાણી પર શહેરમાં બે પાંદડે થયેલા કેટલા?
-     ગામડેથી આવતું અનાજ-કઠોળ-શાકભાજી-ઘી બંધ કરીને જોઈ લો શહેરમાં કેટલી બચત થાય છે?
-     પોતાની જાણકારી માટે પણ એક/બે/ત્રણ વર્ષનો હિસાબ રાખો કે તમે,
૧.  ગામડેથી શહેરમાં કેટલા ઘઉં, કઠોળ, ઘી, શાકભાજી મોકલ્યા, એની બજાર કિંમત કેટલી થાય?
૨.  કપાસ-મગફળી કે બીજી સીઝન વીત્યે કેટલા રોકડા મોકલ્યા?
૩.  પાક-ધિરાણ પૈકી કેટલી રકમ ખેતીમાં વાપરી અને કેટલી રકમ શહેરમાં મોકલી?
૪.  એ ઉપરાંત જે કોઈ વસ્તુ મોકલો એનું નામ અને બજાર કિંમત લખી રાખો,
આખા વર્ષનો સરવાળો કરો, સાથે સાથે,
૧.  શહેરમાંથી શું-શું ગામડે આવ્યું? નવું/જુનું ટી.વી., વોશિંગ મશીન, મિક્ષ્ચર, એની કિંમત કેટલી?
૨.  કેટલા રોકડા પાછા મોકલ્યા?      
મોકલેલી વસ્તુઓની રકમમાંથી આવેલી વસ્તુઓની રકમ બાદ કરી લો, ૩ વર્ષ સુધી હિસાબ રાખો, ખેતી શહેરને નભાવે છે કે શહેર ખેતીને નભાવે છે એનો પાકો હિસાબ મળી જશે.
આપણી સહુની તમાચા મારીને ગાલ લાલ રાખવાની ટેવ હોય કે બાંધી મુઠી લાખની રાખવાની ટેવને કારણે દરેકને કહેવાની તક મળી કે શહેર ખેતી-ગામડાને નભાવે છે, ખેતીમાં શું લેવાનું છે?” હકીકત ઉલટી છે. પરંતુ, સાબિત કરી શકાતું નથી, કારણ, આપણે ઘરની વાત ઘરમાં રાખવી છે!!
દુનિયાના શાશ્વત સંસાધનો, જમીન અને પાણી પડાવી લેવા માટે આપણને ખોટ કરાવવાની સાથે સાથે બદનામ પણ કરે છે! આપણે સહુથી પહેલા તો ગુલામ/દબાયેલી/ગરીબીની માનસિકતામાંથી બહાર નીકળવાની જરૂર છે.
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
વધુ આવતી કાલે...

Monday, April 13, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૫)


ગામનો હાલનો અનુભવ, ગામમાં શું ખૂટતું લાગે છે?

હાલ જે લોકો ગામડે છે એ થોડું પોતાના ગામ વિષે વિચારે. શહેરમાં શું છે જે એમના ગામમાં નથી? ૨૪ કલાક વીજળી, પીવાનું પાણી, મોબાઈલની સુવિધા, ટીવી ચેનલો, ઈન્ટરનેટ, આ બધું જ છે? તો શું ખૂટે છે?

ગામમાં ખૂટે છે...

૧.      સિંચાઈનું પાણી,
૨.      બાળકોને ભણાવવા માટે સારી શાળા,
૩.      વડીલોની સારવાર માટે સારું દવાખાનું,
૪.      જેમને ખેતી નથી અથવા ઓછી છે એમના માટે પુરક કે પૂર્ણ રોજગાર.
આ ચાર પૈકી તમારા ગામમાં શું ખૂટે છે? જો ગામમાં ઉપર પૈકાના એકાદ બે કે બધું જ ખૂટતું હોય, તો કેવી રીતે ઉભા કરી શકાય? તમને લાગે છે કે આટલું હોય તો ગામમાં શહેર કરતા સારું જીવન છે? જયારે વિચારો ત્યારે હિસાબ જરૂર કરજો કે તમે શહેરમાં જે કમાવ છો તેમાંથી પેટ્રોલ, સ્કુલ-ફી, દવા અને ઘર ખર્ચ, વતન આવવા-જવાનો ખર્ચ બાદ કરતા કેટલું બચાવો છો, એની સામે તમે ગામમાં જે કમાવ તેમાંથી ઘર-ખર્ચ બાદ કરતા કેટલું બચે? જયારે બચત અને ખર્ચનો હિસાબ માંડો તો શહેરની પ્રદુષિત હવા, પાણી, શાકભાજી અને દૂધ, એની સામે ગામની હવા, પાણી, શાકભાજી અને દુધની ગુણવત્તા ધ્યાનમાં રાખજો. હિસાબ બતાવશે કે હવે પાછા શહેરમાં જઈને તમે નફો કરી રહ્યા છો કે ખોટનો વેપાર?

ખૂટતું ઉમેરાય, હોય એ નાખી ના દેવાય:

ગામમાં જે ખૂટે છે તે સિંચાઈનું પાણી, ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ અને આરોગ્ય આપવાની જવાબદારી સરકારની છે, રોજગાર સરકાર સાથે મળીને આપણે ઉભા કરી શકીએ. વટના માર્યા આપણે ઘર બાળીને તીરથ કરવા ટેવાઈ ગયા. કોઈ ચૂંટણીમાં ગામની નિશાળ, દવાખાના અને સિંચાઈના પાણીની તો વાત જ નથી કરતા. હવે એ કરીએ, સરકાર બધું આપશે, આપવા બંધાયેલી છે, આપણને લેતા આવડવું જોઈએ. જે કારણોએ વતન છોડાવ્યું હતું એ કારણોનો કાયમી ઉકેલ શોધીએ, સવાલોને ત્યાં જ જીવતા રાખીને બહાર ફાંફા મારવાથી પેઢીઓ નહી જ તરે.
સવાલોના કાયમી ઉકેલ માટે, સિંચાઈના પાણી માટે, પોતે ગામને સાથે લઈને વરસાદી પાણીને સંઘરવાના તમામ ઉપાયો અજમાવીએ, સરકારની અનેક યોજનાઓ છે તેનો લાભ લઈએ તો સિંચાઈનું પાણી અઘરું નથી જ. ગામનું પાણી સંઘરવા સાથે નજીકના ડુંગર, વેળા-વોકળા, ગૌચરનું પાણી પણ બચાવીએ.
એ ઉપરાંત, ગામમાં જે પાણી સંડાસ-બાથરૂમ વગેરે દૈનિક કાર્યોમાં વપરાય તેને થોડી ટ્રીટમેન્ટ કરીને ખેતીમાં વપરાવનું ગોઠવી શકાય, નરી નજરે નહી દેખાતું ઘણું પાણી તો ખેતી માટે ગામના વપરાશમાંથી જ મળી જશે. યાદ રાખીએ, પાણીનું દરેક ટીપું લોહીના ટીપા જેટલું જ કીમતી છે.
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
વધુ આવતી કાલે...

Sunday, April 12, 2020

અમને વ્હાલી વતનની માટી!! (૪)


પાછા શહેર જાઓ તો શું ભવિષ્ય છે?

   કોરોનાની આપદા તો કાલ ટળી જશે ને આવનારા પાછા શહેરની વાટ પકડશે. પરંતુ, લાખ રૂપિયાનો સવાલ એ છે કે આ વખતે શહેરમાં જઈને ફરી ધંધા-ધાપા ગોઠવવા કે જે લોકો ખાનગી નોકરીઓ મુકીને આવ્યા છે એમને પાછી બીજી નોકરીઓ શોધવી એટલી સહેલી છે?” હરગીજ નથી. જે મજૂરો મો માંગ્યા ભાડા ચૂકવીને, કે પછી ઢોરની જેમ જે વાહન મળ્યું એમાં ભરાઈને કે નાછૂટકે સેંકડો કિલોમીટર ચાલતા પોતાના વતનની વાટ પકડી છે એ એટલા જલ્દી પાછા આવશે? મંદીના માહોલમાં જે થોડી-ઘણી મુડી હાથ ઉપર હતી તે વાપરીને બેઠા છીએ, નવી મૂડી ક્યાંથી આવશે? મૂડી અને મજુર, આ બે ધંધાના પાયા છે, બંને પાયા ડગમગતા હોય તો ગાડી કેવી ને કેટલું ચાલશે?
-     જે નોકરી મુકીને આવ્યા છે એમનું શું? નવી નોકરી કે બંધ પડેલા ધંધા ચાલુ થાય ત્યાં સુધી કેવી રીતે ટકશો? હવે શહેરમાં જઈએ તોય જલ્દી ‘બોરડી બે પાંદડે’ થાય એવું લાગતું નથી..!
-     પાછા જઈશું ત્યારે દીકરા-દીકરીની શાળાના સંચાલકો ફીની વા જોઇને જ ઉભા હશે, બાઈક/ગાડી/ઘરનો હપતો માથે ઉભો હશે, લાઈટ બીલ/મકાન વેરો, કેટ કેટલા બીલો બંધ બારણા નીચેથી આવીને વાટ જોતા પડ્યા હશે? મને નથી લાગતું કે આ વખતે શહેરમાં જઈને ઝટ બેઠા થવાય!
-     હાલ સમય મળ્યો છે તો થોડા લેખાં-જોખાં લઈએ, ગામ છોડીને શું પામ્યા, શું ખોયું? શેને માટે ગામ છોડ્યું હતું? જે કારણથી ગામ છોડ્યું હતું એનું આટલા વરસે નિરાકરણ થયું છે કે નહિ? ‘વિકાસ’ની વાતો વચ્ચે ગામમાં આટલા વરસે પાણીના તળ ઊંચા આવ્યા છે? જે પકવતા હતા અને આજેય પકવીએ છીએ એના ભાવમાં કેટલો અને કેવો વધારો થયો છે? ગામ છોડ્યું ત્યારે ઘરની, સરેરાશ વરસમાં જે આવક હતી એટલી જ છે કે વધી છે? ગામમાં એસટીની બસ, નિશાળ, દવાખાના જેવી સગવડો વધી છે? ગામની સહકારી મંડળી આજેય પહેલા જે કરતી હતી એ જ કરે છે કે કંઈ નવું કરે છે?
-     જો પરિસ્થિતિ સુધરી હોય તો સારું જ છે, તો તો ગામ રહેવાલાયક બન્યું છે. જો બગડી છે કે ચાલતું હતું એમ જ ચાલે છે તો એના માટે કોણ જવાબદાર? તટસ્થભાવે જાતનું, ગામનું મુલ્યાંકન કરવાનો આ સમય છે. જવાબ પોતાના આત્માને આપવાનો છે, પારકાની પરીક્ષામાં પાસ થવાનું નથી. ઈમાનદારીથી, જાતનું, ગામનું, પરિસ્થિતિનું, પોતાની પ્રગતિ/અધોગતીનું અને એના માટે જવાબદાર કોણ એનો વિચાર કરવાનો સમય મળ્યો છે. પોતે પહેલેથી જ ધારણા બાંધી લીધી હોય તો એને સાચી સાબિત કરવા માટે ખોટી દલીલો શોધીએ એને આત્મચિંતન ના કહેવાય, જાતને છેતરી કહેવાય દોસ્ત. જગતને છેતરવું સહેલું છે, જાત(અંતરાત્મા)ને છેતરવી અઘરી છે. હા એના માટે અંતરાત્મા જીવતો હોવો જોઈએ. જેનો અંતરાત્મા જ મારી પરવાર્યો હોય એના માટે તો જગત આખું મરી પરવાર્યા બરાબર છે. એટલે, આ તસ્દી એમણે જ લેવી જેનો અંતરાત્મા જીવતો હોય!!
-     સાગર રબારી અને પર્સીસ જીનવાલા
વધુ આવતી કાલે...